Kiedy może zostać ustanowiony ?
Wprowadzenie instytucji zapisu windykacyjnego do polskiego prawa cywilnego podyktowane było umożliwieniem spadkodawcom pełnego urzeczywistnienia woli w testamencie. Zapis windykacyjny pozwala bowiem spadkodawcy na precyzyjnie wskazanie składnika majątku, który przypadnie konkretnej osobie. Niemniej jednak instytucji zapisu windykacyjnego nie można utożsamiać zarówno z spadkobraniem jak i zapisem zwykłym.
Przesłanki skutecznego zapisu windykacyjnego
Regulacje prawa cywilnego umożliwiają ustanowienie zapisu windykacyjnego wyłącznie w przypadku gdy testament został sporządzony w formie testamentu notarialnego. Takie rozwiązanie gwarantuje świadome stosowanie tej instytucji przez spadkobierców.
Choć regulacje prawne jasno wskazują, że zapis windykacyjny może zostać ustanowiony wyłącznie w przypadku ustanowienia testamentu w formie aktu notarialnego, to niemniej jednak może zdarzyć się sytuacja, iż spadkodawca z powodu nieznajomości prawa spróbuje dokonać ustanowienia zapisu windykacyjnego w testamencie, który nie będzie miał formy aktu notarialnego. Ugruntowany pogląd doktryny przyjmuję, iż takie rozporządzenie wywoła skutki właściwe dla zapisy zwykłego.
Ponadto dla skuteczności ustanowienia zapisu windykacyjnego, niezbędne jest:
- Oznaczenie zapisobiercy, a więc osoby na rzecz której ustanowiono zapis windykacyjny.
- Oznaczenie przedmiotu zapisu.
Zatem zapis windykacyjny winien być bardzo, precyzyjnie określony zarówno co do osoby zapisobiercy jak i jego przedmiotu. W szczególności dotyczy to przedmiotu zapisu windykacyjnego, którego oznaczenie nie może budzić wątpliwości.
Przedmiot zapisu windykacyjnego
Jak wskazałem powyżej, przedmiot zapisu windykacyjnego musi zostać precyzyjnie określony. Zatem nasuwa się pytanie, co może być przedmiotem zapisu windykacyjnego ?
Kodeks cywilny jasno wskazuję, że przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
- Rzecz oznaczona co do tożsamości (zarówno rzecz ruchoma jak i nieruchomość).
- Zbywalne prawo majątkowe. Niemniej jednak warto wskazać, że spadkodawca nie będzie mógł uczynić przedmiotem zapisu windykacyjnego prawa osobistego, bowiem takie prawo nie posiada przymiotu zbywalności.
- Przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne.
- Ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.
- Ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.
Skutki zapisu windykacyjnego
Zapis windykacyjny, w przeciwieństwie do zapisu zwykłego, powoduje nabycie przedmiotu przez zapisobiercę w chwili otwarcia spadku. Przedmiot zapisu wyłączony jest ze spadku.
W związku z nabyciem prawa do przedmiotu zapisu windykacyjnego, zapisobiercy przysługuje skarga wydobywcza do osób, które faktycznie władają przedmiotem zapisu.
Ponadto zapisobierca windykacyjny ponosi wraz z spadkobiercami odpowiedzialność za długi spadkowe. Niemniej jednak w przeciwieństwie do spadkobierców, odpowiedzialność
ta jest ograniczona do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego.