Klauzula rebus sic stantibus
Do dnia dzisiejszego wciąż obowiązuje rzymska paremia pacta sunt servanda (łac. umów należy dotrzymywać). Niemniej jednak w przypadku nadzwyczajnej zmiany stosunków społecznych lub gospodarczych, każda ze stron umowy może żądać przed Sądem jej modyfikacji na mocy art. 3571 Kodeksu cywilnego. Czy w sytuacji pandemii COVID – 19 można żądać zmiany zawartej umowy ?
Ustawowe przesłanki klauzuli rebus sic stantibus
Przede wszystkim zastosowanie klauzuli rebus sic stantibus jest możliwe wyłącznie w przypadku nadzwyczajnej zmiany stosunków. Pojęcie „stosunków” dotyczy nie tylko stosunków społeczno – gospodarczych. Orzecznictwo sądowe przyjęło, iż termin „stosunków” odnosi się również do stosunków prawnych. Co ważne zmiana stosunków musi mieć charakter nadzwyczajny. W szczególności będą to takie sytuacje jak klęska żywiołowa, epidemia czy nagłe kryzysy gospodarcze, które to bezpośrednio oddziałują na wykonanie umowy przez strony. Ponadto nadzwyczajna zmiana stosunków musi wykraczać poza granice normalne ryzyka kontraktowego, a więc ryzyka z którym należy się liczyć przy zawieraniu umów określonego rodzaju.
Skutkiem nadzwyczajnej zmiany stosunków musi być wystąpienie nadmiernej trudności w spełnieniu świadczenia bądź groźba wystąpienia rażącej straty jednej ze stron. A więc musi wystąpić związek przyczynowo – skutkowy pomiędzy nadzwyczajną zmianą stosunków a trudnościami w spełnieniu świadczenia bądź groźbą wystąpienia rażącej straty jednej ze stron. Przykładem nadmiernej trudności może być sytuacja, gdy spełnienie świadczenia w przypadku pandemii lub klęski żywiołowej będzie wiązało się z uszczerbkiem na zdrowiu czy szkodą majątkową. Natomiast przykładem groźby rażącej straty, może być sytuacja gdy spełnienie świadczenia może spowodować utratę części, bądź całego majątku jednej ze stron.
Zastosowanie art. 3571 Kodeksu cywilnego wymaga również aby strony nie przewidywały, bądź nie mogły przewidzieć przy dochowaniu należytej staranności wpływu nadzwyczajnej zmiany stosunków prawnych na ich zobowiązanie.
Spełnienie wyżej wskazanych przesłanek ustawowych umożliwia każdej stronie umowy żądanie jej zmiany bądź jej rozwiązania. Warto zwrócić uwagę, iż to strona, która wystąpi z żądaniem będzie zobligowana do udowodnienia swojego żądania. Sąd rozpatrując żądanie będzie brał pod uwagę interes stron oraz zasady współżycia społecznego. W pierwszej kolejność Sąd będzie rozważał modyfikacje zobowiązania, która może polegać na zmianie sposobu wykonania świadczenia, bądź wysokości świadczenia. Natomiast w nadzwyczajnych przypadkach, gdy zmiana zobowiązania będzie niewystarczająca, Sąd może orzec o rozwiązaniu zobowiązania.
Klauzula rebus sic stantibus a pandemia COVID – 19
Klauzula rebus sic stantibus nie będzie miała zastosowania do każdego zobowiązania zawartego przed pandemią COVID – 19. Zgodnie z wykładnią przepisu art. 3571 Kodeksu cywilnego, osoby fizyczne oraz prawne będą mogły skorzystać z tej instytucji prawnej w przypadku, gdy pandemia i związane z nią restrykcje będą miały bezpośredni wpływ na wykonanie przez nich istniejącego już zobowiązania. Tak więc, jeżeli restrykcje związane z pandemią pozbawiły przedsiębiorcę napływu środków pieniężnych, który to powoduje utratę możliwości wykonania zobowiązań np. spłatę zaległych faktur czy poniesienie stałych kosztów związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa, może on żądać modyfikacji zobowiązania na podstawie art. 3571 Kodeksu cywilnego. Niemniej jednak taka osoba będzie musiała udowodnić przed Sądem, że to pandemia i związane z nią restrykcje uniemożliwiły jej wykonanie zobowiązania.