Podstawowe informacje
Zabezpieczenie zobowiązania podatkowego to instrument, który pozwala organom podatkowym na ochronę interesów Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, gdy istnieje uzasadniona obawa, że podatnik nie ureguluje należności w terminie lub że egzekucja stanie się niemożliwa lub znacznie utrudniona. Podstawą prawną tych działań jest przede wszystkim Ordynacja podatkowa oraz ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. W istocie zabezpieczenie zobowiązania podatkowego może zostać dokonane z urzędu (przymusowe) bądź dobrowolnie na wniosek podatnika.
Zabezpieczenie zobowiązania podatkowego z urzędu
Organ podatkowy może dokonać zabezpieczenia na majątku podatnika (w tym na majątku wspólnym małżonków) w toku postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej, przed wydaniem decyzji określającej lub ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego, jeśli zachodzi uzasadniona obawa, że zobowiązanie nie zostanie wykonane. Zabezpieczenie takie następuje przez wydanie decyzji o zabezpieczeniu zobowiązania podatkowego.
Główne formy zabezpieczenia przymusowego to:
- Zajęcie pieniędzy, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunków bankowych, innych wierzytelności i praw majątkowych lub ruchomości. Są to typowe środki egzekucyjne, które mogą być stosowane również w celu zabezpieczenia. W praktyce organ egzekucyjny (naczelnik urzędu skarbowego lub celno-skarbowego) może zająć środki na koncie bankowym czy wynagrodzenie za pracę.
- Hipoteka przymusowa. Jest to obciążenie nieruchomości podatnika hipoteką. Powstaje ona przez wpis do księgi wieczystej nieruchomości. Może być ustanowiona na: własności nieruchomości, użytkowaniu wieczystym, spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu, wierzytelności zabezpieczonej hipoteką. Zapewnia organowi podatkowemu pierwszeństwo zaspokojenia z tej nieruchomości przed innymi wierzycielami osobistymi podatnika.
- Zastaw skarbowy. Zapewnia organowi podatkowemu pierwszeństwo zaspokojenia z tej nieruchomości przed innymi wierzycielami osobistymi podatnika. Powstaje z dniem wpisu do rejestru zastawów skarbowych.
Dobrowolne zabezpieczenie zobowiązania podatkowego
Podatnik, u którego istnieje ryzyko powstania zaległości podatkowej lub który otrzymał decyzję o zabezpieczeniu z urzędu, może wystąpić do organu podatkowego z wnioskiem o przyjęcie zabezpieczenia w innej, dogodniejszej dla niego formie. Organ podatkowy, po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku, wydaje postanowienie o przyjęciu zabezpieczenia.
Formy dobrowolnego zabezpieczenia to:
- Gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa. Instytucja finansowa (bank lub towarzystwo ubezpieczeniowe) gwarantuje organowi podatkowemu zapłatę zobowiązania podatkowego w razie niewywiązania się z niego przez podatnika.
- Poręczenie banku. Bank poręcza za zobowiązanie podatnika.
- Weksel z poręczeniem wekslowym banku (awal). Weksel wystawiony przez podatnika, zabezpieczony poręczeniem przez bank.
- Czek potwierdzony przez krajowy bank wystawcy czeku. Bank potwierdza, że na rachunku wystawcy czeku znajduje się wystarczająca kwota do jego realizacji.
- Zastaw rejestrowy na prawach z papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski. Zabezpieczenie na wysoko płynnych aktywach finansowych.
- Uznanie kwoty na rachunku depozytowym organu podatkowego. Podatnik wpłaca określoną kwotę na specjalny rachunek bankowy organu podatkowego.
- Pisemne, nieodwołalne upoważnienie organu podatkowego, potwierdzone przez bank lub SKOK, do wyłącznego dysponowania środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku lokaty terminowej. Organ ma pewność, że środki na lokacie są zablokowane i dostępne na wypadek konieczności zaspokojenia zobowiązania.