Wyrok pauliański a postępowanie egzekucyjne
Skarga pauliańska to instytucja prawa cywilnego, uregulowana w art. 527–534 Kodeksu cywilnego, mająca na celu ochronę wierzycieli przed działaniami dłużników zmierzającymi do pokrzywdzenia ich interesów poprzez wyzbywanie się majątku. Jest to złożona instytucja prawna, której praktyczne zastosowanie często rodzi trudności interpretacyjne. Jednym z kluczowych zagadnień jest sposób realizacji roszczeń wierzyciela po uwzględnieniu skargi przez sąd, w szczególności kto powinien być dłużnikiem w postępowaniu egzekucyjnym, a więc czy dłużnik główny czy dłużnik pauliański?
Do 2021 r. dominował pogląd, zgodnie z którym wierzyciel, dysponując prawomocnym wyrokiem pauliańskim oraz tytułem wykonawczym przeciwko swojemu dłużnikowi, mógł prowadzić egzekucję wyłącznie wobec tego dłużnika. Egzekucja ta mogła jednak obejmować składniki majątkowe, które dłużnik nieuczciwie przeniósł na osobę trzecią, a które nadal znajdowały się w jej posiadaniu. Takie podejście prowadziło do komplikacji, gdyż wierzyciel kierował egzekucję do majątku formalnie należącego do osoby trzeciej, mimo że tytuł wykonawczy dotyczył wyłącznie dłużnika.
Przełom nastąpił wraz z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2021 r. w sprawie o sygnaturze akt: III CZP 60/19, w której stwierdzono, że wierzyciel pauliański, aby skutecznie dochodzić zaspokojenia z przedmiotów obejmujących skargę pauliańską, powinien posiadać tytuł wykonawczy nie tylko przeciwko dłużnikowi, ale również przeciwko osobie trzeciej (dłużnikowi pauliańskiemu). Taki tytuł stanowiłby podstawę do prowadzenia egzekucji z majątku tej osoby trzeciej. U rozważań Sądu Najwyższego legły następujące argumenty. Po pierwsze każda egzekucja powinna być prowadzona wyłącznie a podstawie tytułu wykonawczego wydanego przeciwko konkretnemu dłużnikowi. Praktyka polegająca na kierowaniu egzekucji wobec osoby trzeciej bez takiego tytułu naruszała tą zasadę. Po drugie, posiadanie tytułu wykonawczego przeciwko osobie trzeciej (dłużnikowi pauliańskiemu) umożliwia wierzycielowi bezpośrednie skierowanie egzekucji do majątku tej osoby, co jest bardziej efektywne niż prowadzenie egzekucji przeciwko dłużnikowi w celu objęcia składników przeniesionych na osobę trzecią. Po trzecie natomiast osoba trzecia (dłużnik pauliański), wobec której prowadzona jest egzekucja, powinna mieć możliwość korzystania z pełni środków obrony procesowej, takich jak powództwo przeciwegzekucyjne. Realizacja tych praw może się natomiast odbywać wyłącznie wtedy, gdy to przeciwko dłużnikowi pauliańskiemu toczy się egzekucja, na podstawie tytułu wykonawczego wydanego przeciwko niemu.
Powyżej wskazany pogląd Sądu Najwyższego ma również daleko idące komplikację dla formułowania żądania pozwu przez wierzycieli pauliańskich oraz konstruowaniu sentencji wyroku przez sąd. Żądanie (a następnie sentencja) powinna:
- Wskazywać wierzyciela oraz wysokość jego roszczenia.
- Szczegółowo określać zarówno czynność prawną, która ma stać się bezskuteczna wobec wierzyciela jak i składniki majątku osoby trzeciej, które stanowiły przedmiot danej czynności prawnej i z których wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia.
- Wskazywać wprost, iż dłużnik pauliański będzie znosił egzekucję z konkretnego składnika majątku.
Taka konstrukcja żądania w pozwie, a następnie sentencji wyroku pauliańskiego umożliwi uznanie wyroku pauliańskiego za samodzielny tytuł wykonawczy. A zatem wierzyciel pauliański powinien zadbać o właściwe sformułowanie treści żądania w pozwie. Brak bowiem jednego z powyższych elementów może uniemożliwić uznanie wyroku pauliańskiego za odrębny tytuł wykonawczy, a przez to spowodować nie wykonalność takiego orzeczenia.