Jakie są przesłanki oraz skutki niegodności dziedziczenia?

Niegodność dziedziczenia powoduje pozbawienie prawa do dziedziczenia, w tym również prawa do zachowku. U podstaw tej instytucji leżą względy etyczne, a przez to założenie, że osoba, która dopuściła się zachowań nagannych bądź nawet bezprawnych wobec spadkobiercy nie powinna po nim dziedziczyć. Jakie są natomiast przesłanki uznania kogoś za osobę niegodną dziedziczenia? Czy skutki uznania kogoś za niegodnego dziedziczenia występują z mocy prawa czy konieczna jest w takim przypadku jakakolwiek inicjatywa?

Przesłanki

Przesłanki niegodności dziedziczenia zostały unormowane w art. 928 Kodeksu cywilnego. Co do zasady wskazuje się że katalog przesłanek unormowany w wyżej wymienionym artykule ma charakter zamknięty. Przesłanki te zostały w istocie podzielone na trzy kategorie dotyczące czynów przeciwko spadkodawcy, czynów naruszających swobodę testowania oraz czynów przeciwko testamentowi.

A zatem spadkobierca może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia gdy:

  1. Dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy.
  2. Podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności.
  3. Umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
  4. Uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową.
  5. Uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Sutki oraz przebieg postępowania o uznanie kogoś za niegodnego dziedziczenia

Wypełnienie przez spadkobiercę co najmniej jednej z wyżej wymienionych przesłane, daje podstawę do uznania go za niegodnego dziedziczenia. A zatem niegodność dziedziczenia nie wynika sama wprost z ustawy, a musi być stwierdzona przez Sąd.

Z powództwem do Sądu może wystąpić każdy, kto ma w tym interes. W rezultacie krąg osób uprawnionych do wystąpienia z powództwem jest otwarty, każdy przypadek wymaga zaś odrębnej oceny. Na osobie występującej z powództwem będzie ciążył obowiązek udowodnienia występowania jednej z przesłanek umożliwiającej uznania spadkobiercy niegodnym dziedziczenia. Z żądaniem uznania spadkobiercy za niegodnego uprawniony może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat 3 od otwarcia spadku. Niemniej jednak uznania za niegodnego można żądać dopiero od chwili otwarcia spadku.

Orzeczenie sądu ma charakter konstytutywny i wywołuje skutek wsteczny. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia ustawowego i testamentowego, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Niemniej jednak, skutki niegodności nie rozciągają się na zstępnych niegodnego. Co więcej spadkobierca uznany za niegodnego nie ma prawa do zachowku.

Przebaczenie

Jednocześnie trzeba zauważyć, że nie możliwym będzie uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia, gdy spadkodawca mu przebaczył. Podkreśla się, że przebaczenie nie jest tradycyjnym oświadczeniem woli, lecz aktem o charakterze emocjonalnym, polegającym na puszczeniu w niepamięć doznanej krzywdy i odczutej urazy. Przebaczenie może nastąpić w dowolnej formie, zarówno w sposób wyraźny jak i dorozumiany. Ciężar wykazania że doszło do przebaczenia, będzie spoczywał na spadkobiercy.