Umorzenie postępowania karnego
Jednym z rozstrzygnięć sądu kończącym postępowanie jest umarzające je orzeczenie. Art. 17 Kodeksu postępowania karnego zawiera katalog negatywnych przesłanek procesowych, przy zaistnieniu których nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza. Sąd powinien umorzyć postępowanie, gdy:
1. czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia – okoliczność ta dotyczy dwóch sytuacji:
- popełnienie czynu nie miało miejsca – nie doszło do samego zdarzenia, np. odnaleziono przedmiot, o którym sądzono, że został skradziony,
- zebrane dowody nie wskazują na popełnienie czynu lub istnienie okoliczności potwierdzających jego zaistnienie;
2.czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa – przesłanka ta ma zastosowanie, jeśli:
- czyn nie zawiera konkretnych cech charakteryzujących dane przestępstwo (np. umyślności) lub mógł być popełniony wyłącznie przez osobę zobowiązaną do opieki nad osobą pokrzywdzoną, lub
- doszło do popełnienia czynu, jednak zaistniały okoliczności wyłączające winę lub pojawił się kontratyp np. instytucja obrony koniecznej lub niepoczytalności;
3. społeczna szkodliwość czynu jest znikoma – w przypadku uznania przez sąd, iż społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, może on umorzyć postępowanie. Należy mieć jednak na uwadze, że umorzenie postępowania w związku ze znikomą społeczną szkodliwością czynu nie uniemożliwia zastosowania wobec sprawcy innych represji, np. orzeczenie przepadku przedmiotów tytułem środka zabezpieczającego, obciążenia kosztami zastępstwa procesowego poniesionymi przez oskarżyciela posiłkowego lub prywatnego;
4.ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze – Kodeks karny przewiduje liczne wyłączenia odpowiedzialności karnej, np. art. 15 k.k., który stanowi, że nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego;
5. oskarżony zmarł – jako podstawę umorzenia postępowania ustawodawca wskazuje wystąpienie okoliczności w postaci śmierci oskarżonego. Wyjątkiem od powyższej zasady jest sytuacja, gdy postępowanie kasacyjne toczy się na korzyść oskarżonego;
6. nastąpiło przedawnienie karalności – znajduje zastosowanie, gdy zaistniały przesłanki z art. 101 k.k. – 105 k.k. stanowiące o przedawnieniu na skutek upływu czasu. Przepisów tych nie stosuje się do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstw wojennych oraz ciężkich umyślnych przestępstw przeciwko zdrowiu, życiu i wolności popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych w związku z pełnieniem obowiązków służbowych;
7. postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się – zasada powagi rzeczy osądzonej stanowi, że jeżeli przeciwko danej osobie przeprowadzono postępowanie o określony czyn i wydano prawomocne orzeczenie, niedopuszczalne jest ponowne wszczęcie postępowania o to samo przestępstwo. Niezgodne z prawem jest również toczenie się dwóch procesów o ten sam czyn przeciwko tej samej osobie;
8. sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych – nie jest możliwe prowadzenie postępowania karnego w przypadku, gdy sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów;
9. brak skargi uprawnionego oskarżyciela – dotyczy sytuacji, gdy sąd orzekł poza granicami skargi – przesłanka ta jest związana z zasadą skargowości, która dla wszczęcia postępowania sądowego wymaga skargi uprawnionego oskarżyciela. Uprawnionym oskarżycielem w przestępstwach ściganych z urzędu jest prokurator. Odrębne ustawy przewidują również wyjątki w postaci uprawnienia innych organów do wniesienia aktu oskarżenia. W przestępstwach ściganych z oskarżenia prywatnego, postępowanie powinno zostać wszczęte w wyniku wniesienia przez osobę pokrzywdzoną prywatnego aktu oskarżenia. Uprawnionym oskarżycielem może być również subsydiarny oskarżyciel posiłkowy;
10. brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej – okoliczność ta dotyczy przestępstw ściganych na wniosek pokrzywdzonego lub osób uprawnionych, a także czynów popełnionych przez osoby, wobec których wymagane jest uzyskanie zezwolenia na ściganie np. osoby posiadające immunitet dyplomatyczny;
11. zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie – art. 17 k.p.k. nie zawiera zamkniętego katalogu okoliczności skutkujących koniecznością umorzenia postępowania. Przykładem okoliczności, do której zastosowanie może mieć przedmiotowy punkt, jest abolicja lub brak zgody państwa wydającego w przypadku ekstradycji.
W przypadku pytań lub wątpliwości, zapraszam do kontaktu z kancelarią.