Jakie są sposoby podziału spadku?
Od chwili otwarcia spadku majątek spadkodawcy staje się masą spadkową. W przypadku gdy do spadku powołany jest więcej niż jeden spadkobierca, to spadek będzie stanowił wspólność spadkobierców, co której odpowiednio stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Co do zasady, taki stan ma charakter wyłącznie przejściowy bowiem spadkobiercy decydują się na dział spadku (choć zdarzają się sytuację, że w ostateczności spadkobiercy takiego działu nie przeprowadzają). Dział spadku to nic innego jak rozdysponowanie składnikami majątku wchodzącymi w skład masy spadkowej pomiędzy spadkobiercami. Polskie regulacje prawa przewidują dwa sposoby działu spadku – umowny oraz sądowy.
Umowny dział spadku
Umowny dział spadku może nastąpił tylko wtedy, gdy istnieje pełna zgoda wszystkich spadkodawców odnośnie sposobu działu spadku. Umowa o dział spadku może zostać zawarta w każdym czasie po śmierci spadkodawcy (nawet po kilkunastu latach). A zatem może zostać zawarta zarówno przed przyjęciem spadku przez wszystkich spadkobierców jak i po tej chwili. Natomiast zawarcie umowy o dział spadku przed śmiercią spadkodawcy będzie nieważne.
Umowny dział spadku może zostać dokonany za pomocą jednej umowy jak i kilku (wtedy to dzieli się spadek częściami). Umowę o dział spadku muszą zawrzeć wszyscy spadkobiercy. Nie muszą tego dokonać osobiście bowiem mogą być reprezentowani przez pełnomocników. W sytuacji gdy stroną umowy jest dziecko, wtedy to przy zawieraniu umowy musi być reprezentowane przez przedstawiciela ustawowego. Co więcej, jako że umowa o dział spadku jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd majątkiem, co do zasady będzie wymagana zgoda sądu opiekuńczego.
Co do zasady spadkobiercy mogą zawrzeć umowę o dział spadku w dowolnej formie (część doktryny dopuszcza również możliwość ustnego działu spadku). Niemniej jednak kodeks cywilny wskazuje dwa wyjątki od tej zasady. W przypadku bowiem, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, umowa musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego. W przypadku natomiast gdy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo, umowa musi zostać zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Ponadto, zdecydowana część doktryny wskazuje, iż w przypadku gdy w skład spadku wchodzi składnik majątkowy, którego rozporządzenie wymaga zachowania formy szczególnej, wtedy to umowa o dział spadku również powinna zadośćuczynić tej formie (np. gdy w skład spadku wchodzą udziały spółki kapitałowej, wtedy to umowa powinna zostać zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi).
Sądowy dział spadku
Sądowy dział jest prawem każdego ze spadkobierców. A więc postępowanie w sprawie działu spadku może zostać wszczęte przez każdego z spadkobierców. Wniosek o dział spadku składa się do sądu spadku, którym jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Sądowy dział spadku jest prowadzony w trybie postępowania nieprocesowego. W trakcie postępowania Sąd z urzędu ustala skład i wartość spadku, a więc nie wiążą go oświadczenia spadkobierców w tej mierze. Stan majątku spadkowego określa się na chwilę otwarcia spadku, a wartość jego składników – na chwilę dokonywania działu. Ostatecznie postępowanie o dział spadku kończy się wydaniem postanowienia o podziale spadku.